توضیحات مربی کانون نجوم دانشکده فنی شریعتی در خصوص خورشید گرفتگی پیش رو

خورشید  گرفتگی چیست؟
خورشید گرفتگی هنگامی رخ می دهد که ماه از بین زمین و خورشید عبور کند. ماه، هر ماهه از بین زمین و خورشید عبور می کند، ولی در هر ماه، پدیده خورشید گرفتگی اتفاق نمی افتد. در واقع، صفحه گردش ماه به دور زمین با صفحه گردش زمین به دور خورشید هم صفحه نیست و حدود 5 درجه اختلاف دارد. این اختلاف باعث می شود تا هنگامی که ماه از بین زمین و خورشید عبور می کند، سایه آن، بالاتر یا پایین تر از زمین باشد. پس سایه ماه در فضا تشکیل می شود اما این سایه بر روی زمین نمی افتد. در واقع، زمین و ماه و خورشید فقط، هم راستا هستند. اما شرایطی نیز پیش می آید که زمین و ماه و خورشید، علاوه بر اینکه هم راستا هستند، هم خط نیز می شوند. در این شرایط، خورشید گرفتگی اتفاق می افتد. نکته مهم دیگر این است که اندازه زاویه ای ماه و خورشید در آسمان یک اندازه است یعنی حدود نیم درجه یا 30 دقیقه قوسی. اما مدت زمان خورشید گرفتگی، بستگی به مکان ماه بر روی مدار زمین دارد. مدار ماه به دور زمین یک مدار بیضوی است و زمین در یک کانون این بیضی قرار دارد. همانطور که ماه به دور زمین می گردد، فاصله آن با زمین مرتب کم و یا زیاد می شود. اگر ماه در بیشترین فاصله از زمین باشد، آنگاه اندازه زاویه ای ماه کمتر از خورشید می شود(حدود 28 دقیقه) و ماه نمی تواند همه چهره خورشید را بپوشاند. در این مواقع، خورشید گرفتگی حلقوی اتفاق می افتد(مانند گرفت 5 دی 98( 
اما اگر ماه در نزدیک ترین فاصله به زمین باشد، آنگاه اندازه زاویه ای آن بزرگتر از خورشید است(حدود 32 دقیقه) و تمام خورشید را می پوشاند و خورشید، تا زمانی که از پشت ماه خارج شود، ممکن است که تا حتی حدود 7هفت دقیقه نیز طول بکشد. البته در بخشهای دیگر مدار این زمان کمتر می شود. به این نوع گرفت، گرفت کلی خورشید گفته می شود. عامل دیگری هم مانند فاصله زمین از خورشید در مدت زمان خورشید گرفتگی دخالت دارد(چون حرکت زمین هم به دور خورشید یک مدار بیضی است) که در اینجا بحث نمی شود. در اینجا مدت زمان چند خورشید گرفتگی کلی در سالهای مختلف گفته می شود. نگارنده در چند خورشید گرفتگی کلی حضور داشته که مدت  زمان هر یک گفته می شود. در اصفهان حدود 2 دقیقه سال 1378، در آنتالیای ترکیه حدود 2.5 دقیقه سال 1385، در شهر تانگ چوان چین حدود 3.5 دقیقه سال 1387 و در شهر تانگ لینگ چین حدود 5.5 دقیقه. هدف از حضور در این خورشید گرفتگی های کلی، بررسی دلایل کاهش دما پس از کنتاکت سوم، تا حدود 7 دقیقه پس از خروج خورشید از پشت ماه بوده است.

خورشید گرفتگی حلقوی در تاریخ پنجشنبه ۵ دی
این خورشید گرفتگی حلقوی، در ایران و بسیاری از نقاط جهان دیده می شود. در تهران، ماه حداکثر شصت و یک درصد از قرص خورشید را می پوشاند. خورشید در ساعت هفت و دوازده دقیقه در حالی که مراحل باز شدن را طی می کند طلوع کرده و این گرفت در ساعت هشت و بیست و سه دقیقه پایان می‌یابد. زمان و حداکثر میزا ن پوشیدگی در سایر نقاط ایران با تهران متفاوت است. این مقدار از حداکثر هشتا د و شش درصد در جزایر خلیج فارس تا حداقل چهل و شش درصد در شمال شرق کشور متغیر است. این گرفتگی در آسیا، بخش هایی از شمال و غرب استرالیا، بخشی از شمال شرق آفریقا، به صورت جزیی و در بخشی از عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، جنوب هند، سریلانکا، مالزی، سنگاپور، اندونزی، فیلیپین و برونئی به صورت حلقوی قابل مشاهده است.

                                                                                                          غلامحسین رستگار نسب
                                                                                     مربی نجوم دانشکده فنی و حرفه ای دختران دکتر شریعتی